شهرستان مانه و سملقان از نظر جغرافیایی به دو قسمت کوهستانی و دشتی تقسیم می­شود. بخش کوهستانی عمدتاً در جنوب و جنوب غربی شهرستان قرار گرفته و کوه­های قورخورد و حسن­بگ در این محدوده قرار می­گیرند. بخش دشتی در غرب شهرستان و محدوده­هایی در شمال و مرکز شهرستان را شامل می­شود که مراکز جمعیتی را در خود جای داده است. جریان دائمی رود اترک از بخش جنوبی این شهرستان می­گذرد. به طور کلی وجود منابع آب دائمی و خاک حاصلخیز این شهرستان را به یکی از مناطق عمدۀ کشاورزی استان تبدیل کرده است. رطوبت نسبی بالا و چشمه­های جوشان باعث ایجاد جنگل­های انبوه و مراتع سرسبز در نوار جنوبی شهرستان و دامنه­های رشته کوه­یامان داغی شده است.
وجود منابع سرشار طبیعی در شهرستان مانه و سملقان از دیرباز جمعیت­های انسانی را به خود جذب نموده و باعث پرورش فرهنگ­های درخشان در منطقه شده است. وجود آثار تاریخی از دوره­های پیش از تاریخ تا دوره معاصر در بخش­های مختلف این شهرستان گویای استقرار مداوم بشر در این خطه است. بر اساس پژوهشهای باستان شناسی بخش­هایی از شهرستان مانه و سملقان برای نخستین بار در حدود هشت هزار سال پیش مسکونی شده که آثار آن را می­توان در تپه قلعه خان در دشت سملقان مشاهده کرد. این شهرستان طی دوره هخامنشی به عنوان بخشی از شهربانی پارت مطرح بوده و طی دوره­های اشکانی و ساسانی نیز بسیار مورد توجه بوده است. پراکندگی محوطه­های استقراری، قلعه­های تدافعی، مراکز مذهبی و نیز کشف سکه­های دورۀ ساسانی در بخش­های مختلف شهرستان گواه این مدعی است.